Dünyada çapında 50 milyondan fazla insanın demans (bunama) yaşadığı tahmin edilmektedir. Demans, bilişsel işlevde bir azalmadır ve yaşanılan zihinsel bozukluk en az iki beyin işlevini etkiler. Demans hafıza bozuklukları, yanılsamalar, dilde bozukluklar, yargı yeteneğinde azalma, davranış bozuklukları ve görme zoruklarına neden olabilir.
Demansa çeşitli hastalıklar veya yaralanmalar neden olabilir ve zihinsel bozukluk hafif ila şiddetli olarak değişebilir. Demans ayrıca kişilik değişikliklerine neden olabilir. Bazı demans türleri ilerleyicidir ve zamanla daha da kötüleşirler. Bazı türler tedavi edilebilirken, birçok uzman “demans” terimini geri dönüşü olmayan zihinsel bozulma ile tanımlamaktadır.
Demans tek bir hastalık değildir. Birçok belirtiyi tanımlayan geniş bir terimdir. Bu belirtiler kişinin hafızasını ve ayrıca düşünme, bilgiyi işleme ve başkalarıyla iletişim kurma yeteneklerini etkileyebilir.
Depresyonla karıştırılabiliyor
Demans esas olarak 65 yaşın üzerindeki kişilerde görülür. Demans bir hastalıktır ve normal yaşlanmanın bir parçası değildir. 100 yaşın üzerindeki çoğu insanda demans yoktur.
Demans dikkat verememe, yönelim bozukluğu, net düşünememe ve uyanıklık seviyesindeki dalgalanmalar ile ortaya çıkan deliryumla karıştırılabilir. Demans esas olarak hafızayı etkilerken, deliryum esas olarak dikkati etkiler. Demans genellikle yavaş yavaş başlar ve belirli bir başlangıç noktası yoktur. Deliryum aniden başlar ve genellikle belirli bir başlangıç noktası vardır.
Yaşa bağlı beyin değişiklikleri kısa süreli hafıza azalmasına ve öğrenme yeteneğinin yavaşlamasına neden olur. Bu değişiklikler, demanstan farklı olarak normalde insanlar yaşlandıkça ortaya çıkar ve günlük hayatı etkilemez. Yaşlı insanlardaki bu hafıza kaybı, mutlaka demans veya Alzheimer hastalığının erken bir belirtisi değildir. Ancak, bunamanın en erken belirtileri ile çok benzerdir.
Hafif bilişsel bozukluk, yaşa bağlı beyin değişikliklerinden daha fazla hafıza kaybına neden olur. Ayrıca konuşma, düşünme ve muhakeme yeteneğini de azaltabilirler. Ancak günlük görevleri yerine getirme yeteneğini etkilemezler. Hafif bilişsel bozukluğu olan kişilerin yarısından fazlası 3 yıl içinde bunama geliştirir.
Öznel bilişsel gerileme, etkilenen kişinin fark ettiği ancak standart testlerle tanımlanmayan, zihinsel işlevde devam eden bir düşüş anlamına gelir. Bilişsel gerileme yaşayan kişiler bu testlerde normal sonuçlara sahiptir. Ancak, bu kişilerin hafif bilişsel bozukluk ve bunama geliştirme riski daha yüksektir.
Demans, bilişsel işlevde zamanla kötüleşen çok daha ciddi bir bozulmadır. Normal yaşlanma sırasında bazı insanlar nesneleri kaybeder veya ayrıntıları unutur, ancak bunamada unutma olayları bir bütün olarak içerir. Demansı olan kişiler araba kullanmak, yemek pişirmek veya parayı yönetmek gibi günlük yaşam aktivitelerinde zorluk yaşarlar.
Depresyon özellikle yaşlı insanlarda bunamaya benzeyebilir, ancak ikisi sıklıkla ayırt edilebilir. Örneğin, depresyonda olan bir kişi az yemek yiyip az uyuyabilir. Ancak, demansı olan bir kişi genellikle hastalığın son evrelerine kadar normal şekilde yemek yer ve uyur. Depresyondaki kişi hafıza kaybından şikayet edebilir, ancak önemli güncel olayları veya kişisel meseleleri nadiren unutur.
Öte yandan, demans yaşayan kişi zihinsel başarısızlıklarını yanlış algılar ve çoğu zaman hafıza kaybını inkar eder. Depresyonu olan kişiler, depresyon tedavi edildikten sonra bilişsel işlevlerini yeniden kazanırlar. Birçok insanda depresyon ve bunama birlikte görülür, ancak bu kişilerde tedavi depresyonu iyileştirebilir.
Alzheimer hastalığı gibi bazı demans türlerinde beyindeki asetilkolin seviyesi düşüktür. Asetilkolin, sinir hücrelerinin birbirleriyle iletişim kurmasına yardımcı olan kimyasal bir habercidir. Asetilkolin, birçok organın işleyişini kontrol etmenin yanı sıra hafızaya, öğrenmeye ve konsantrasyona yardımcı olur.
Demansa yol açabilecek bozukluklar
Çoğu zaman, demans Alzheimer hastalığından kaynaklanır. Demansı olan yaşlıların yaklaşık yüzde 80’i Alzheimer hastalığına sahiptir. Diğer yaygın demans türleri arasında vasküler demans, Lewy cisimcikli demans, Frontotemporal demans, HIV ile ilişkili demans bulunur. Birçok insanda bu demanslardan birden fazla vardır ve bu duruma karışık demans denir.
Demansa yol açabilecek diğer bozukluklar arasında ise Parkinson hastalığı, kafa travması veya bazı tümörlere bağlı beyin hasarı, Huntington hastalığı, Creutzfeldt-Jakob (deli dana) hastalığı gibi prion hastalıkları, felç ve beyni etkileyen frengi nörosifiliz bulunur.
Demansın 10 erken belirtisi
Demansın belirtileri altta yatan nedene bağlı olarak değişebilse de, yaygın uyarı işaretleri olan bazı önemli belirtiler vardır. İşte demansın erken görülebilecek 10 belirtisi.
1. Kısa süreli hafızada değişiklikler
Hafıza sorunları, bunamanın erken belirtisidir. Değişiklikler genellikle fark edilmez ve genellikle kısa süreli hafızayı içerir. Demansı olan bir kişi, yıllar önce olan olayları hatırlayabilir, ancak o gün kahvaltıda ne yediğini hatırlamayabilir.
Demansı olan bir kişi, kısa süreli hafızasında başka değişiklikler de gösterebilir. Örneğin, eşyaları nereye koyduğunu unutabilir, belirli bir odaya neden girdiğini hatırlamakta zorlanabilir ve gün içinde ne yapacağını unutabilir.
2. Değişime uyum sağlamada zorluk ve muhakeme eksikliği
Demansın erken evrelerindeki biri için bu deneyim korkuya neden olabilir. Önceden tanınan insanlar hatırlanmayabilir veya başkalarının söyledikleri takip edilemeyebilir. Demansı olan kişilerneden mağazaya gittiklerini hatırlayamadıkları gibi eve dönüş yolunda kaybolma olayları da yaşayabilirler.
Bu nedenle yeni deneyimler denemekten korkabilirler. Değişikliğe uyum sağlama zorluğu da bunamanın tipik bir belirtisidir. Bilişsel gerilemenin bir başka sonucu, iyi kararlar verme yeteneğinin kaybıdır. Örneğin demansı olan bir kişi tehlikeli durumları fark edemeyebilir. Yolu kontrol etmeden işlek bir caddede yürümeye çalışabilirler ya da dışarıda kar yağarken yazlık giysilerle dışarı çıkabilirler.
3. Ruh hali değişimleri
Demansta ruh hali değişimleri de yaygındır. Demansınız varsa, kendinizde fark etmeniz kolay olmayabilir ancak bu değişikliği bir başkasında fark edebilirsiniz. Örneğin depresyon, demansın erken evrelerinde yaygındır.
Demansı olan biri eskisinden daha korkmuş veya endişeli de görünebilir. Her zamanki günlük rutinleri değişirse veya kendilerini alışılmadık durumlarda bulurlarsa kolayca üzülebilirler.
Ruh hali değişimlerine ek olarak, demansı olan kişilerin kişiliğinde de bir değişiklik fark edilebilir. Demansta görülen tipik bir kişilik değişikliği türü, utangaçlık veya sessizlikten açıklığa geçiştir.
4. Görevleri gerçekleştirmede zorluk
Demansın bir başka olası işareti, ortak görevleri yerine getirme yeteneğindeki ince bir değişikliktir. Bu genellikle aşağıdakiler gibi daha karmaşık görevleri gerçekleştirmede zorlukla başlar:
– Hesap takibi
– Tarif takibi
– Çok fazla kuralı olan bir oyun oynamak
Demanslı bir kişi, tanıdık görevleri yerine getirmek için zorlanmanın yanı sıra, yeni şeyleri nasıl yapacağını veya yeni rutinleri nasıl takip edeceğini öğrenmek için de zorlanabilir.
5. Hikayeleri takip etme zorluğu
Hikayeleri takip etme zorluğu, demansın klasik bir erken belirtisidir. Demansı olan kişiler genellikle duydukları kelimelerin anlamlarını unuturlar veya örneğin arka planda bir TV veya radyo ile bir hikayeyi takip etmeyi çok zor bulurlar.
6. Tekrarlama
Demanslı kişilerde hafıza kaybı ve davranıştaki genel değişiklikler nedeniyle tekrarlama yaygındır. Kişi, tıraş olmak veya banyo yapmak gibi günlük işleri tekrarlayabilir veya takıntılı bir şekilde eşya toplayabilir. Ayrıca bir sohbette aynı soruları tekrarlayabilir veya aynı hikayeyi birden çok kez anlatabilirler.
7. Doğru kelimeleri bulmakta zorluk
Demansın bir başka erken belirtisi, düşünceleri iletmede zorluktur. Demansı olan bir kişi, bir şeyi açıklamakta veya kendilerini ifade etmek için doğru kelimeleri bulmakta zorluk çekebilir. Ayrıca bir cümlenin ortasında durabilir ve nasıl devam edeceğini bilemeyebilir. Demanslı bir kişiyle konuşmak zor olabilir ve demanslı kişinin düşüncelerini veya duygularını ifade etmek normalden daha uzun sürebilir.
8. İlgisizlik
İlgisizlik de bunamanın yaygın bir belirtisidir. Demansı olan bir kişi, daha önce zevk aldığı hobilere veya faaliyetlere olan ilgisini kaybedebilir. Dışarı çıkmak ya da eskisi gibi gezmek istemez. Ayrıca arkadaşları ve ailesiyle vakit geçirmeye olan ilgisini kaybedebilir ve duygusal olarak kayıtsız görünebilir.
9. Bilinç bulanıklığı
Demansın erken evrelerinde olan birinin kafası genellikle karışabilir. Bir yüzü hatırlamakta, hangi gün veya ayda olduğunu bilmekte veya nerede olduğunu bulmakta zorluk çekebilirler.
Kafa karışıklığı çeşitli nedenlerle ortaya çıkabilir ve farklı durumlarla kendisini gösterebilir. Örneğin, araba anahtarlarını kaybedebilir, gün içinde neler olduğunu unutabilir veya yeni tanıştığı birini hatırlamakta zorlanabilirler.
10. Yön duygusu eksikliği
Bir kişinin yön duygusu genellikle bunamanın başlamasıyla kötüleşir. Bildikleri yerleri tanımakta zorluk çekebilirler veya daha önce gittikleri yerlere nasıl gideceklerini unutabilirler. Ayrıca navigasyonu adım adım takip etmek gibi görevlerde zorlanabilirler.